Malazgirt’den Günümüze Erdemli ve Çevresi Yörürkleri

   Günümüz Erdemli ve çevresinde yaşamlarını süren Yörüklerin kökeni Malazgirt savaşına kadar dayanmaktadır. Malazgirt Savaşı sonrası Anadolu’ya yerleşmeye başlayan Oğuzların Bozok ve Üçok kollarına bağlı boyların yerleşim alanları içerisinde Tarsus Silifke arasındaki dağlık bölge; Bulgar Dağları, Yüğlük Dağı ve Taşeli Coğrafyası da yer almaktaydı.

 Moğol istilası ile 13. yy’da Anadolu'ya doğru artan Türkmen göçleri Çukurova ve Taşeli coğrafyasına doğru da yayılarak bölgenin Türkleşmesinde önemli bir etken oluşturmuştur. Bu göçlerle bölgeye yerleşen Türkmenler’e Varsak Türkmenleri adı verilmiştir. Varsak Türkmenleri arasında hem Bozok hem de Üçok kollarına ait boylar yer almaktaydı.

 14.yy Memlük’ler Çukurova ve Taşeli bölgesinin büyük bir bölümünü Ermeniler’den aldıktan sonra özellikle Silifke’ye kadar olan kırsal bölgelere yeni Türkmen topluluklar yerleştirdi. Bu dönemde Üçok’ların Yüreğir, Kınık, Bayındır, Salur, Peçenek, İğdir boyları ile Bozoklar’ın Dodurga, Kargın ve Begdili gibi boyları Orta Torosların dağlık ve ovalık kesimlerine iskani gerçekleştirilmiştir. Tarihin ilerleyen sürecinde bu boylar Osmanlı Memlüklü ve Osmanlı Karamanoğulları mücadelelerinde Osmanlının karşısında yer almıştır. Varsak Türkmenleri 1516 yılında Yavuz Sultan Selim’in Mısır seferi sonucunda Osmanlı hakimiyeti altına alınmış olsa da Kaynaklar gösteriyor ki Osmanlı’nın özellikle Taşeli Coğrafyasında tam bir hakimiyeti söz konusu olmamış devam eden bir otorite boşluğu imparatorluğun yıkılma aşamasına kadar devam etmiştir.

19YY'DA ERDEMLİ ÇEVRESİ YÖRÜKLERİ’NİN İDARİ VE DEMOGRAFİK DURUMU

 Mersin, Tarsus kazasına bağlı bir köy iken 1852 yılında nahiye, 1864 yılında ise kaza haline gelmiştir. Elvanlı, Gökceli ve Kalınlı nahiyeleri Mersin kazasına bağlanmıştır. Sahip olduğu liman ve ticaret potansiyeli gelişmesinde önemli etkeni oluşturmuştur. Bu gelişme neticesinde 1889 yılında Livaya(Sancak) dönüştürülmüş Tarsus'ta kaza olarak Mersin’e bağlanmıştır.

Alata deresinin batı kısmı ise Osmanlı hakimiyetine girdikten sonra İç-İl Silifke sancağı adıyla idari teşkilatta yer almıştır.

 16.yy Ermenek, Gülnar, Mut, Karataş kazaları Silifke Sancağı na bağlı kazalardı. 1845 de yer alan bir kayıtta (BOA.AMKT.30/76). Karataş Kazası bir iskele mahali tüccar ve esnaflarının bulunduğu ahalisinin bir kısmının buğday ve arpa yetiştiren çiftçiler, bir kısmının ise küçük baş hayvancılık ve arıcılık la uğraşan, bir kısmının ise meşe palamutu ve dağlardan topladıkları bitkileri satarak geçinen insanlardan oluşmaktaydı. En önemli akarsuyu Lemas deresi olup burada çiftçilik yapan 30 haneli bir köy bulunmaktaydı. Karataş Alata Deresi ile Narlı Kuyu bölgesi arasında kalan sahil bölgesini kapsayan yerleşke lerin bütününü kapsayan kazanın genel adıdır.

 1571 Kıbrıs'ın fethi ile Kıbrıs a bağlanan İçel sancağı bu tarihten sonra yeniden ayrılarak Adana vilayetine bağlanmıştır. 17.yy'da yeniden Kıbrıs Eyaletine bağlanan İçel sancağının 13 kazasından ikisi Karataş ve Avgadı kazalarıdır. 1777 ve 1871 yıllarında Avgadı ve Karataş kazaları kaldırılıp doğrudan Silifke merkez kazasına bağlamıştır. 1840 ve 41 nüfus sayımlarına ait defterlerde ise İçel Konya Eyaletine bağlı bir sancak olarak görülür. 1867 de tekrar Adana vilayetine bağlanır. 1972 Adana Vilayet Salnamesine göre İçel Sancağın Silifke, Anamur, Mut, Gülnar, Ermenek olmak üzere beş kazası bulunmaktaydı. Silifke kazasının ise Merkez, Cebel, Keşli ve Bolacalı olmak üzere 4 nahiyesi bulmaktadır.(AVS.1289.99-113). Bu nahiyelerden Keşli ve Bolacalı isimleri bölgede yaşayan Yörük aşiretlerinden almakta idi. Cebel ise birçok Yörük aşiret ve oymağın günümüz Erdemli ve Silifke arasında Toroslar üzerinde yaşadığı alanları kapsayan bir nahiye durumunda idi. Bu nahiyelerin belirli bir merkezi olmayıp daha çok Yörük toplulukların yaşadığı bölgeleri ifade ettiği söylenebilir.

Elvanlı nahiyesi ise ismini Varsak Beyi Elvan Beyden almıştır. Elvan Bey Kusun Beyin kardeşidir. Kusun Bey ise Tarsus ta yer alan Kusun kazasına ismini vermiştir. Karamanoğlu Şemseddin Bey 1277 de Konya'yı ele geçirdikten sonra bazı idari düzenlemeler yaparak Tarsus bölgesinin bir kısmının yönetimini Elvan Beye vermiştir.

16.yy İlk yarısında kayıt altına alınan tapu tarihlerinde bölgenin önemli boylarından biri olan Elvanlı boyuna mensup cemaatler; Aşıklar, Bor ini, Derzi Mahmutlu, Erbegi Seyid Gencelusu, Kıllu, Küreci,Ordu-yı Hızır Şah Bin Elvan, Ordu-yı Elvan,Ödemiş/Sakız Viran, Ömerlu, Sarı Beglu, Sarı Musalu, Sarı Karamanlu, Yatu Dede,Yaycılar olarak kayıt altına geçmiştir. Genelde göçebe olarak yaşayan bu cemaatler zamanla artan nüfus ve mera ihtiyacı nedenleri ile bölünerek yeni cemaat ve obalar oluşturmuşlar yeni isimler almışlardır.

 19.yy gelindiğinde 1832 yılında yapılan nüfus sayımında Elvanlı nahiyesinde ve köylerinde yer alan nüfus sayımı şöyledir. Bu sayımlar sadece erkek nüfusu sayılarak yapılmıştır(BOA.NFSD.3649).

Tarsus Sancağına tabi Elvanlı Nahiyesi sayım sonuçları (1832)

1 Elvanlı Merkez 63 2 Sıraç Karyesi 26 3 Kuzucu Karyesi 41  4 Dalakderesi Karyesi 125 5 Tömük Karyesi 34 6 Sorkun Karyesi 24 7 Arpaç Karyesi 28 8 Çevlik Karyesi 30 9 Karahıdırlı Karyesi 52 10 Okut (Ohut) Karyesi 17 11 Alata Karyesi beyan-ı İslam 41 12 Köypınarı Karyesi 90 13 Diğinker Karyesi 33 14 Mezitli Karyesi 103 15 Değni Karyesi 81 16 Kaza-i mezkûr tâbii aşiret-i Bahşişlerde kâin 90 17 Kaza-i mezkûr tâbii ağa-i mumaileyh etbâı 29 18 Kaza-i mezkûr tâbii Araplardan 3219 Kaza-i mezkûr tâbii beylerden 56 Toplam 995

Aynı defterde Alata deresinin batı kısmında Elvanlu nahiyesinden farklı olarak Yörük aşiretlerin Sosyal yapıya daha çok etki ettikleri gözlemlenir. Sebep olarak bölgenin tarımdan çok hayvancılığa elverişli bir coğrafyaya sahip olması gösterilir. Göçebe bir hayat sürülmekte ve köyler bulunmamamakla birlikte yaylak ve kışlak olarak düzenlenmiş yerleşim yerlerinin olduğu anlaşılmaktadır. Bu nedenle nüfus sayımı köy köy değil, aşiretlerin isimleri adı altında yapılmıştır. Bu defterde İçel Sancağına bağlı Sinan’ı, Zeyne, Mut, Sarıkavak, Karataş, Cebel ve Silifke kazalarında yer alan yörük aşiretlerinin sayım bilgileri yer almaktadır.

 Buna göre Karataş kazasında Yörükan taifesinden Koyunculu cemaati şeklinde kayıtlara geçen Yörük aşiretinin nüfusu 363 erkek olarak belirlenmiştir. Bu aşiret bu günkü Erdemli Koyuncu mahallesine isim olmuştur.

 Bir diğer aşiret ise Cebel kazasında yer alan Erdemli’nin batı yakasında yer alan Eyremli veya Eyemli aşiretidir. Nüfusu 45 erkek olarak belirtilmiştir.

 Cebel kazasında yer alan başka bir aşiret ise Keşli aşireti dir. Bölgesel bir isim olarak Kara Keşli olarak da belirtilen bu aşiret aslında Kayı boyuna mensup Karakeçili ismine sahip ve en büyük Türkmen aşiretlerinden biridir . Anadolu’nun değişik coğrafyaları na özellikle iç ve güney doğu

Anadolu bölgesine yerleşmişlerdir. Cebel bölgesinde en kalabalık nüfusa sahip bu aşiretin nüfusu da 1333 erkek olarak kayıtlara geçmiştir.

 Defterde Silifke civarında Cebel toprağında diye tanımlanan ve Silifke’nin kuzey doğu yönünde dağlık kısımda yer alan; Tırtar, Karahacılı, Karaböcülü, Boyuninceli cemaatleri yer almaktadır. Bu cemaatler Kış aylarında Lemas,Ayaş ve Narlıkuyu; Yaz aylarında ise Torosların yüksek kesimlerinde yer alan Hacıpınarı, Aksuvat ve Eğriçayır civarlarında yaşamlarını sürdürürdü. Tırtar cemaatinin 333, Karahacılı cemaatinin 28, Karaböcülü cemaatinin 69 Boyununceli cemaatinin 423 erkek nüfusu kayıta geçmiştir.(BOA,AMKT.30/76).

1831 sayımında tutulan defterden farklı olarak bu defterde kayıtlar, İçel Sancağının kazaları gözetilerek tutulmamış nüfus aşiretlere göre tasnif edilmiştir. Bu nedenle Yörük

cemaatlerinin tasnifi önceki sayıma göre daha ayrıntılı biçimde yapılmıştır. Defterde Erdemli ve Silifke arasında ve civarında mevcut cemaatlerin, dönemin iki büyük Yörük Aşireti olan Karakeşli ve Bolacalı Aşiretlerine bağlı olduğu görülmektedir.

İçel Sancağı’nda Yörükân taifesinden Karakeşli Aşiretine tâbi cemaatler. (1840/1841)

Cemaat Adı Hane Sayısı Nüfusu  (Erkek) 1 Cemaat-i Karakeşli 49 . 111 2 Bölge-i Koyuncu tâbi-i cemaat-i mezbur 19. 73 3 Bölge-i cemaat-i Boynuinceli tâbi-i Keşli 159 423 4 Bölge-i Türkmenli tâbi-i Keşli 70 5 Bölge-i Karadedeli tabi-i cemaat-i Keşli 277 6 Bölge-i Teymurci tâbi-i aşireti Keşli 96. 243 7 Bölge-i İmamlı tâbi-i aşiret-i Keşli 205 8 Karye-i Kabasakal tâbi-i mezbur 49. 111 9 Bölge-i cemaat-i Karaböcülü 35 84 10 Bölge-i cemaat-i Tırtar 138 363 11 Cemaat-i Eyremli an-Yörükan der-bölge-i cebel 18. 57 12 Cemaat-i Karahacılı der-bölge-i cebel 32.115 13 Cemaat-i Bahşiş  tâbi-i kaza-i mezbur 82.219 14 Karye-i Beyobası tâbi-i kaza-i mezbur – 79 Toplam 2.430

: İçel  Sancağında Yörükân taifesinden Bolacalı Aşiretine tâbi cemaatler. (1840/1841)

Cemaat Adı Hane Sayısı Nüfusu

(Erkek) 1 Cemaat-i aşiret-i Bolacalı 156 419 2 Bölge-i Koyuncu an-aşiret-i Bolacalı 133 377 3 Bölge-i İmamuşağı tâbi-i aşiret-i mezbur 120. 334 4 Bölge-iİmambeyli tâbi-i aşiret-i mezbur 61.205

5 Bölge-i Tursunlu tâbi-i aşiret i mezkur 35 . 105 6 Cemaat-i Çetirevli 71. 212

Toplam 576.1652

5 Bölgenin en büyük iki Yörük topluluğunu oluşturan bu iki aşiretin zaman zaman bir nahiye şeklinde yönetildiği de olmuştur.

Dönemin koşullarını da değerlendirdiğimizde erkek nüfusun bir kısmının da askerde olduğunu

düşündüğümüzde bu sayılar biraz daha yükselebilir. Ama gerçek şu ki bölgenin coğrafi yüz ölçümünü hesaplarsak nüfus oranının oldukça düşük olduğu gözlenmektedir.