Toplumun aynası olan utanma duygusu, bir zamanlar insanı yanlıştan alıkoyan, sınırları çizen bir iç sesken, bugün adeta sessizliğe gömülmüş gibi. Sokaklarda, ekranlarda, sosyal medyada sergilenen hoyratlıklar, özelin herkese açık hale gelişi, “utanç” kavramını eski bir defterin tozlu sayfalarına hapsetti. Peki, bu kayıp nereye gidiyor?
**Sosyal Medya: Mahremiyetin Son Kaleşinin Yıkılışı**
Bir selfie uğruna tarihi eserlere tırmananlar, özel anılarını milyonlara servis edenler, hakaretleri “dürüstlük” perdesi ardına saklayanlar… Sosyal medya, mahremiyeti “paylaşılabilir” kılarak, sınırları belirsizleştirdi. İnsanlar, “beğeni” uğruna onurunu bile pazarlar oldu. Oysa utanma, insanı insan yapan o incelikli perdeydi. Ne zaman ki “her şey görünsün” dedik, o perde yırtıldı.
**Bireysellik Çağı: “Ben” Her Şeyin Önünde**
“Kendini ifade etme” adı altında yüceltilen benmerkezcilik, toplumsal değerleri gölgeledi. Başkalarının duyguları, rahatsızlıkları, “özgürlük” naraları arasında kayboldu. Komşusunu rahatsız eden yüksek sesli parti, metroda ayakta yol verilmeyen yaşlı, trafikte korna çığlıkları… Utanma, “ben”in hizmetine girmediği anda terk ediliyor. Oysa utanç, “öteki”ni fark etmenin ilk adımıydı.
### **Nezaketsizliğin Zaferi: “Kimseye Borcum Yok!”**
Kaba sözler “samimiyet”, saygısızlık “cesaret” diye yutturuldukça, nezaket zayıf düşen bir erdem haline geldi. İnsanlar, birbirine çarptığında özür dilemek yerine “yol ver!” diye bağırıyor. Utanma, incelikle harmanlanmış bir erdemken, yerini kabalığın küstah gururuna bıraktı.
**Utanmanın İşlevi: Neden Önemli?**
Utanma, toplumun dokusunu bir arada tutan görünmez ipliklerden biri. Hata yaptığımızda yüzümüzü kızartan, bizi öz eleştiriye davet eden bir iç muhasebe aracı. Onu kaybettiğimizde, sadece kuralları değil, insanlığımızın bir parçasını da kaybediyoruz. Çünkü utanç, vicdanın sesini duymak demek.
**Yeniden Utanmayı Öğrenmek**
Belki de dijital dünyaya ara verip insanlarla göz teması kurmalıyız. Belki “paylaş” tuşuna basmadan önce bir kez daha düşünmeli, “bu gerçekten bana yakışıyor mu?” diye sormalıyız. Utanmayı bir zayıflık değil, insan olmanın inceliği olarak görmeliyiz. Çünkü utanabilen insan, hâlâ umut vaat edendir.
**Son Söz**
Utanma duygusu, medeniyetin mayasıdır. Onu yitirdiğimizde, sadece kendimize değil, içinde yaşadığımız dünyaya da ihanet ederiz. Belki bugün, yüzümüzü hafifçe kızartan o duyguya kulak vererek başlamalıyız…