Afet risklerine hazırlık kapsamında ruhsatsız veya ruhsat ve eklerine aykırı yapıların kayıt altına alınması ve imar barışının gerçekleştirilebilmesi amacıyla 31.12.2017 tarihinden önce yapılmış yapılar için Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ya da yetkilendireceği kurum ve kuruluşlara 15.06.2019 tarihine kadar başvurulması ve yönetmelikle belirtilen diğer koşullarla birlikte bedelin en az yüzde 25’ini 31.07.2019, bakiye kalan bedeli ise 31.12.2019 tarihine kadar taksitlerle ya da peşin olarak yatıran kişilere, imar mevzuatına aykırı olarak inşa edilen yapıların kayıt altına alınabilmesi için verilmiş olan belgeye yapı kayıt belgesi denilmektedir. Yapı kayıt belgesinin müracaatı usulü 06.06.2018 tarihli 30443 resmi gazete sayılı Yapı Kayıt Belgesi Verilmesine İlişkin Usul ve Esasların düzenlendiği tebliğde belirtilmiştir. Buradan da anlaşılacağı üzere yapı kayıt belgesinin verilmesi yapı sahibinin beyanına dayalı ve e-devlet sistemi üzerinden girmiş olduğu bilgilere dayanılarak oluşturulmuş olan bir belgedir.
Yapı kayıt belgesi iptali son zamanlarda sıkça karşımıza gelen uyuşmazlıklardandır. İmar barışı ile hayatımıza giren bir kavramdır. İmar barışı; Yapı ruhsatı olmayan ya da yapı ruhsatı olup da ruhsat ve eklerine aykırılığı sebebiyle yapı kullanma izin belgesi alınamamış 31.12.2017 tarihinden önce yapılmış olan kırsal ve kentsel alanlardaki tüm yapılar imar barışı kapsamına girer. Yapı kayıt belgesi ise ‘İmar Barışı’ kapsamına değerlendirilmiş olan yapılar için oluşturulacak belgedir. İmar barışının gündeme gelmesi ile birlikte yapı kayıt belgesinin alınması için çok sayıda başvuru gerçekleştirilmiştir. Ruhsata aykırı yapı sahipleri böylelikle kendi beyanları ile kaçak yapıların ruhsatlı yapı haline geldiğini düşünmektedir. Ancak işin esasında yapı kayıt belgesinin verilemeyeceği, imar barışından yararlanamayacak yapılar bulunmaktadır ve 3194 sayılı kanunun geçici 16. Maddesinde bu yapılarak tek tek belirtilmiştir. İmar barışına girmeyen yapılar için yapı kayıt belgesine başvurulduğunda, yapı kayıt bedelinin süresinde ödenmesi halinde yapı kayıt belgesi başvuru sahiplerine verilmiş, ancak sonrasında gerçekleştirilen denetimler neticesinde yapı kayıt belgesi verilmesi işleminde kanuna aykırılık bulunduğu tespit edilen taşınmazların yapı kayıt belgeleri iptal edilmeye başlanmıştır.
Mevcut durumda Çevre ve Şehircilik İl Müdürlükleri tarafından gerçekleştirilen denetimlerle imar barışı kapsamına girmeyen yapılar için başvuruda bulunulan yapıların yapı kayıt belgeleri iptal edilmekte ve sonrasında hukuki, idari ve cezai sürecin başlaması için ilgili prosedür işletilmeye başlanmaktadır. Bu nedenle yapı kayıt belgesi iptal edilen vatandaşın, sahip olduğu hukuki imkanlarını düzgün bir şekilde kullanabilmesi gerekmektedir. Yapı kayıt belgesi, niteliği itibariyle bir idari işlemdir. İdare tarafından ne şekilde olursa olsun bir idari işlem tesis edilirken, işlemin yetki, şekil, sebep, konu ve amaç unsurlarına uygun bir şekilde tesis edilmesi gerekmektedir.
Bu noktada yapı kayıt belgesi iptal edilen kişinin öncelikle idarenin bu işlemi gerçekleştirirken vermiş olduğu idari işleminde bu beş idari unsurun bulunup bulunmadığını kontrol etmesi ve idari işlemin bu beş unsurdan birinde dahi aykırılık olduğunu tespit etmesi halinde idare mahkemesinde iptal davası açması gerekmektedir. Bu davada idari yargı görevli bulup, taşınmazın bulunduğu yerdeki idare mahkemesi ya da bağlı bulunduğu idare mahkemesinde idari işlemin iptali davası açılmalıdır. İdari davalarda hak düşürücü süreler bulunmakta olup, yapı kayıt belgesinin iptali kararının kendisine tebliğinden itibaren ilgili kişinin idareye başvurarak iptal davasını açması, hak kayıplarının önlenmesi için büyük önem arz etmektedir. Yapı kayıt belgesi iptal edilen kişiler bu iptal kararına karşı süresi içerisinde iptal davası açmadığı takdirde ise bu karar kesinleşecek ve vatandaş aleyhine idari, hukuki ve cezai yaptırımların bulunduğu sıkıntılı bir süreç başlatılacaktır.
Yapı kayıt belgesinin tanzim edilmesinde yalan beyanda bulunduğu anlaşılan kişi hakkında öncelikle Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü tarafından Cumhuriyet Başsavcılığına suç duyurusunda bulunulur. Yapı kayıt belgesinin tanziminde gerçeğe aykırı beyanda bulunulduğu gerekçesiyle ilgili kişi hakkında Türk Ceza Kanunu’nun 206. maddesinde yer alan “Resmi Belgelerin Düzenlenmesinde Yalan Beyan Suçu” ndan ve aynı zamanda imar barışına giren ve ruhsata aykırı bir yapılaşmada olmadığından 3194 sayılı İmar Kanuna aykırılıktan Türk Ceza Kanunu’nun 184. maddesi “İmar Kirliliğine Neden Olma” suçundan cezalandırılması amacıyla başvuruda bulunulur. Vatandaşın eylemi bu iki suç dışında olayın özelliğine göre başkaca suçların da doğmasına sebebiyet vermişse Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından bu suçlar tespit edilip iddianame düzenlenir ve kişi yargılanmaya başlar. Bu noktada yapı kayıt belgesinin itiraz edilmeksizin kesinleşmiş olması, şüpheli ya da sanık olarak aleyhinde yargılama gerçekleştirilen kişinin savunmasında olumsuz bir etki oluşturacaktır. Yapı kayıt belgesinin iptali davasının açılması, ceza davasındaki savunmanın gerçekleştirilmesinde kişinin elinizi kuvvetlendirebilecektir.
İMAR KANUNU KAPSAMINDA PARA ve YIKIM CEZASI
Yapı kayıt belgesi iptal edilen yapı “imar mevzuatına aykırı” yapı konumuna düşmektedir. Bu nedenle, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğünce belediye veya il özel idaresine de bildirimde bulunulmakta ve İmar Kanunu açısından göre işlem yapılması istenilmektedir. Takibinde belediye veya il özel idaresi tarafından 3194 sayılı İmar Kanunu 32. ve 42. maddeleri uyarınca;
1-)Yapı hakkında Yapı Tatil Tutanağı düzenlenerek mühürlenir,
2-)Yapının imar mevzuatına aykırı olduğuna dair bilgi, tapu kayıtlarının beyanlar hanesine kaydedilir.
3-)İmar Kanunu 42. maddesinin 2. fıkrasına göre idari para cezası verilir,
4-)Verilen süre içerisinde yapı yıkılmaz veya aykırılık giderilmez ise İmar Kanunu 32. maddesine göre yıkım kararı alınır,
5-)Verilen süre içerisinde yapı yıkılmaz veya aykırılık giderilmez ise İmar Kanunu 42. maddesinin 3. fıkrasına göre ikinci defa idari para cezası verilir,
YAPI KAYIT BELGESİNİN İPTALİ DURUMLARINDA NELER YAPILIR ?
Yapı kayıt belgesi iptal edilmesinden sonra yapı sahibi ciddi yaptırımlara tabi tutulur ve bu nedenle bu yaptırımların nedeni olan yapı kayıt belgesinin iptaline ilişkin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğüne karşı dava açılmak oldukça önemlidir. Aksi takdirde, bu işlem kesinleşmiş olduktan sonra bu işleme dayanılarak tesis edilen diğer işlemlere karşı dava açılması halinde sonuç alınması mümkün olmayacaktır. Yapı kayıt belgesinin iptaline ilişkin Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğünce gerçekleştirilen işlem idari bir işlem olduğu için bu işleme karşı açılacak dava da yapının bulunduğu ildeki İdare Mahkemesine açılması gerekmektedir. Eğer yapının bulunduğu ilde İdare Mahkemesi bulunmamakta ise o ilin yargı çevresinde kaldığı İdare Mahkemesinde dava açılması gerekir.
İdari Yargılama Usulü Kanununa göre yapı kayıt belgesinin iptaline ilişkin yapılmış idari işleme karşı, işlemin tebliğ edildiği tarihi takip eden 60 günlük süre içerisinde davanın açılması gerekir. Yapı kayıt belgesi iptali durumunda idari yargıda iptal davası açılmalıdır. Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğünün iptal kararına karşı olarak ihtiyari başvuru yolu olan İdari Yargılama Usulü Kanunu 11. maddesine göre yargı yoluna başvurulmadan karşı itiraz edilmesi mümkündür.
Av. HİLMİ TIRAŞ